1.1.04-06

बहूनामेमि प्रथमः बहूनामेमि मध्यमः। किं स्विद्यमस्य कर्तव्यं यन्मयाद्य करिष्यति ॥४॥

bahūnām emi prathamaḥ bahūnām emi madhyamaḥ. kiṁ svid yamasya kartavyaṁ yan mayā adya kariṣyati ॥4॥

[बहूनाम् (bahūnām) - among many; एमि (emi) - I go/I move; प्रथमः (prathamaḥ) - the first; बहूनाम् (bahūnām) - among many; एमि (emi) - I go/I move; मध्यमः (madhyamaḥ) - the middle one; किम् (kim) - what; स्वित् (svid) - indeed; यमस्य (yamasya) - of Yama (death); कर्तव्यम् (kartavyam) - duty; यत् (yat) - which; मया (mayā) - by me; अद्य (adya) - today; करिष्यति (kariṣyati) - shall be done]

I am the first among many; I am the middle among many. What indeed is the duty of Yama that I shall perform today?

अनुपश्य यथा पूर्वे प्रतिपश्य तथा परे। सस्यमिव मर्त्यः पच्यते सस्यमिव जायते पुनः ॥५॥

anupaśya yathā pūrve pratipaśya tathā pare. sasyam iva martyaḥ pacyate sasyam iva jāyate punaḥ ॥5॥

[अनुपश्य (anupaśya) - observe; यथा (yathā) - as; पूर्वे (pūrve) - the former ones; प्रतिपश्य (pratipaśya) - observe again; तथा (tathā) - likewise; परे (pare) - the later ones; सस्यम् (sasyam) - like grain; इव (iva) - as; मर्त्यः (martyaḥ) - mortal; पच्यते (pacyate) - is cooked/ripens; सस्यम् (sasyam) - grain; इव (iva) - as; जायते (jāyate) - is born; पुनः (punaḥ) - again]

Observe how the former ones passed and likewise see the latter. Like grain, the mortal ripens and is cooked; like grain, he is born again.

वैश्वानरः प्रविशति अतिथिः ब्राह्मणो गृहान्। तस्यैतां शान्तिं कुर्वन्ति हर वैवस्वतोदकम् ॥६॥

vaiśvānaraḥ praviśati atithiḥ brāhmaṇo gṛhān. tasya etāṁ śāntiṁ kurvanti hara vaivasvatodakam ॥6॥

[वैश्वानरः (vaiśvānaraḥ) - the fiery one (Agni); प्रविशति (praviśati) - enters; अतिथिः (atithiḥ) - the guest; ब्राह्मणः (brāhmaṇaḥ) - the Brāhmaṇa; गृहान् (gṛhān) - houses; तस्य (tasya) - for him; एताम् (etām) - this; शान्तिम् (śāntim) - peace/offering; कुर्वन्ति (kurvanti) - they make/do; हर (hara) - offer; वैवस्वत (vaivasvata) - to the son of radiant one (Yama); उदकम् (udakam) - water (libation)]

The Brāhmaṇa, the fiery one, enters as a guest — into homes. To him they offer this peace — bring water for Vaivasvata, the son of the radiant one.

Bhāṣya 1.1.04-06

Honored by Yama's wife, he accepted not the offerings.

स जगाम यमं बालो ब्रह्मचारी यमस्य तु। पत्न्या सम्पूज्यमानोऽपि जग्राहार्घ्यादिकं न तु। आगते तु यमे प्राह यमं सोदकमाहर॥

sa jagāma yamaṁ bālo brahmacārī yamasya tu. patnyā sampūjyamānaḥ api jagrāha arghya-ādikaṁ na tu. āgate tu yame prāha yamaṁ sa udakam āhara

[स (sa) - he; जगाम (jagāma) - went; यमं (yamaṁ) - to Yama; बालः (bālaḥ) - the boy; ब्रह्मचारी (brahmacārī) - celibate student; यमस्य (yamasya) - of Yama; तु (tu) - but; पत्न्या (patnyā) - by the wife; सम्पूज्यमानः (sampūjyamānaḥ) - being honored; अपि (api) - even though; जग्राह (jagrāha) - he accepted; अर्घ्यादिकम् (arghya-ādikam) - the offerings such as arghya; न (na) - not; तु (tu) - indeed; आगते (āgate) - when arrived; तु (tu) - but; यमे (yame) - Yama; प्राह (prāha) - he said; यमं (yamaṁ) - to Yama; सः (saḥ) - he; उदकम् (udakam) - water; आहर (āhara) - bring]

The boy, a brahmacārī, i.e. celibate, went to Yama. Though honoured by Yama's wife, he accepted not the offerings such as water (arghya). When Yama arrived, she addressed him, saying, “Bring water.”